۹ پیامد منفی استفاده افراطی كودكان از موبايل (و فضای مجازی)

۹ پیامد منفی استفاده افراطی كودكان از موبايل (و فضای مجازی)

در زبان فارسی اصطلاحی وجود دارد به نام «شمشیر دولبه»! این اصطلاح را برای جمع شدن «فرصت و تهدید»، «سازندگی و تخریب‌گری» در کنار یکدیگر به کار می‌رود. تلفن‌های هوشمند برای کودکان حکم همین شمشیرهای دولبه را دارند. می‌توانند مفید و راهی برای آموزش و تقویت مهارت‌ها باشند یا می‌توانند آسیب‌هایی جدی برای بچه‌ها به دنبال داشته باشند که گاهی غیر قابل بازگشت است.

امروزه استفاده از گوشی‌های همراه برای افراد در هر سنی به یک نیاز تبدیل شده است. البته جدای از بحث نیاز، گاهی حتی این ابزار به منظور نشان دادن ثروت و چشم و هم‌چشمی والدین به کار گرفته می‌شود، اما در نهایت در اختیار گذاشتن تلفن هوشمند برای بچه‌ها خوب است یا بد؟ اگرچه نمی‌توان در مورد کاربرد مثبت یا منفی تلفن‌های هوشمند نظر قطعی داد، اما پژوهشگران بر این باورند که استفاده مداوم و قرار گرفتن در معرض این ابزار می‌تواند اثرات مضری بر کودک داشته باشد. به نظر می‌رسد هر والدی باید قبل از خریدن تلفن همراه برای فرزندان خود یا دادن گوشی خود به آنها، از مضرات موبایل برای کودکان آگاه باشد تا بتواند متناسب با این چالش‌‌ها، آموزش‌های لازم را به کودکان ارائه دهد. برای بررسی این تاثیرات تا پایان این مقاله همراه ما باشید.

۱-اختلال یادگیری از مضرات مهم موبایل برای دانش آموزان

روانشناسان کودک توصیه می‌کنند بچه‌ها زودتر از ۲ سالگی در معرض گوشی‌های هوشمند قرار نگیرند.از جمله مضرات موبایل و تاثیرات منفی استفاده زودهنگام بچه‌ها از این ابزار، مسدود شدن یا کاهش ظرفیت یادگیری است. این موضوع بعدا در سال‌های مدرسه خودش را نشان می‌دهد. به طور مثال در آزمایشی که توسط انجمن روانشناسان کودک آمریکا انجام شد؛ کودکانی که در سنین پایین زمان زیادی در معرض گوشی‌‌های هوشمند بودند در ریاضیات و علوم ضعیف عمل کردند.

همچنین وابستگی بیش از حد کودکان به گوشی در سنین مدرسه موجب چالش‌های بیشتری می‌شود. به طور مثال بسیاری از کودکان وابسته به تلفن‌های هوشمند چون نمی‌توانند در ساعات مدرسه دوری از گوشی را تحمل کنند، آن را پنهانی به مدارس خود می‌برند. در این صورت گپ‌زدن با دوستان یا بازی‌کردن با آن‌ها جایش را به خیره شدن به صفحه گوشی می‌دهد. این اتفاق باعث می‌شود کودکان در کلاس توجهی نداشته باشند، درس‌های مهم را از دست بدهند و در نتیجه عملکرد ضعیفی در یادگیری و مطالعه و امتحان داشته باشند.

یکی از مهم‌ترین مضرات موبایل برای کودکان این است که  این ابزار نه تنها حواس کودکان را از یادگیری منحرف می‌کند، بلکه ممکن است موقعیتی برای سوء رفتار آن‌ها در جهت کسب نمره خوب در امتحانات فراهم کند. استفاده از ماشین حساب گوشی در امتحاناتی که این کار مجاز نیست، ذخیره عکس‌ها یا اطلاعات مرجع برای تقلب در امتحان، یا حتی تبادل پاسخ با دانش آموزان دیگر از طریق چت در طول امتحان، به طور گسترده در مدارس مختلف مشاهده شده است. چنین رفتاری نه تنها بر عملکرد تحصیلی تاثیر می‌گذارد، بلکه منجر به شکل‌گیری الگوهای رفتاری نادرست در آن‌ها می‌شود. بنابراین شاید با توجه به بحث آموزش آنلاین، ممنوعیت استفاده از گوشی برای کودکان در سن مدرسه موضوعیت نداشته باشد، اما نظارت و آموزش شما از آسیب‌های احتمالی پیشگیری می‌کند.

۲-اعتیاد و وابستگی مهم‌ترین ضرر موبایل برای کودکان

کلمه اعتیاد فقط به مواد مخدر محدود نمی‌شود. هر چیزی که وابستگی شدید روانی ایجاد کند طوری که فرد نتواند دوری آن را تحمل کند و احساس بی‌قراری داشته باشد نوعی اعتیاد محسوب می‌شود. گوشی‌های هوشمند به دلیل داشتن قابلیت‌های فراوان و جذابیت‌های بصری برای استفاده‌کنندگان‌شان(به خصوص بچه‌ها) وابستگی شدید ایجاد می‌کنند و موجب «اعتیاد کودکان به فضای مجازی» می‌شوند. این وابستگی یکی از جدی‌ترین مضرات موبایل برای کودکان است که باعث نگرانی عمیق والدین می‌شود.

این موضوع برای کودکان در سنین پایین‌تر که در مراحل شکل‌ گرفتن دلبستگی با والدین و مراقبین‌شان هستند، مشکل به وجود می‌آورد. در واقع این ابزارها در سنین پایین یک نوع عامل مزاحم برای پیوندهای خانوادگی به شمار می‌روند که نتیجه آن بروز انواع مشکلات سلامت روان کودکان خواهد بود. به همین دلیل است که استفاده محدود یا ممنوعیت استفاده از تلفن‌های هوشمند، زیر یک سن خاص ضروری شده است و حتی پس از آن، باید مقررات خاصی وجود داشته باشد.

۳-بروز مشکلات خواب در کودکان تاثیر استفاده افراطی از موبایل و تبلت

آیا فرزند شما هم عادت دارد با گوشی همراه و تبلت خود به تخت خواب می‌رود؟ پژوهشگران بیان کرده‌اند نوری که از صفحه نمایش این ابزارهای هوشمند ساطع می‌شود، هورمون خواب(ملاتونین) را سرکوب می‌کند و چرخه طبیعی خواب و بیداری بدن کودکان (حتی بزرگسالان) را تغییر می‌دهد. «فواید خواب کافی برای کودکان» در منابع مختلف علمی ذکر شده و توصیه می‌شود بچه‌ها در سنین رشد، استراحت داشته باشد تا برای تمرینات روز بعد در مدرسه و به طور کلی یادگیری‌های روزانه، آمادگی داشته باشد. کودکان ممکن است به خاطر این عادت(بردن گوشی در تخت خواب) تا دیروقت بیدار بمانند و با دوستانشان صحبت کنند، بازی کنند یا در شبکه‌های اجتماعی بگردند، این کار موجب خستگی و بی‌قراری آن‌ها در طول روز می‌شود.

مشکلات خواب که یکی از اصلی‌ترین آسیب‌های موبایل برای کودکان است، همچنین می‌تواند منجر به مشکلات زیادی مانند ضعیف شدن حافظه، احساس ناامیدی، مشکلات یادگیری، احساس خستگی روزانه، کم تحرکی و بی‌حوصلگی و اخلال در روال عادی زندگی بچه‌ها شود. از این رو، می‌توان گفت مضرات موبایل برای کودکان ، اثر دومینویی دارد که در تمام جنبه‌های زندگی آن‌ها نفوذ می‌کند.

۴-چاقی کودکان از بدترین عوارض موبایل برای کودکان

کودکان در سنین رشد باید فعال و مشتاق به بازی‌های پرتحرک و وقت گذراندن با همسالان باشند. وقتی بچه‌ها در تمام اوقات فراغت خود به تلفن همراه چسبیده‌ باشند نمی‌توانند هیچ فعالیت بدنی داشته باشند و هوای تازه دریافت کنند.  این موضوع آن‌ها را در معرض خطر چاقی و سایر بیماری‌ها قرار می‌دهد که بعدا می‌تواند به بیماری‌هایی مانند دیابت و فشار خون تبدیل شود. یکی از بدترین مضرات موبایل برای کودکان کاهش تحرک و افزایش چاقی در آن‌ها است.

چاقی و بیماری کم‌کم کودکان را از بازی و انجام فعالیت‌های سازنده، تعامل و معاشرت با دوستانشان و محیط اطراف محروم می‌کند. در نتیجه چرخه وابستگی بچه‌ها به گوشی‌های همراه تقویت می‌کند و آن‌ها را به سمت تنبلی و دوری از اجتماع سوق می‌دهد.

۵-افزایش پرخاشگری از آسیب‌های جدی موبایل برای کودکان

استفاده اعتیادگونه بچه‌ها از گوشی‌های هوشمند در بعضی از موارد موجب افزایش پرخاشگری و مشکل در مدیریت خشم در آن‌ّ‌ها می‌شود. روزانه ویدیوهای نامحدودی در اینترنت بارگذاری می‌شوند و بسیاری از آن‌ها می‌توانند تاثیر بدی روی بچه‌ها بگذارند. همچنین کودکان در بازی‌ها و یا فضاهای مجازی دیگر ممکن است آزار و اذیت سایبری را تجربه کنند و با انواع خشونت مجازی مواجه شوند.

یکی از مضرات موبایل برای کودکان این است که  آن‌ها می‌توانند با تماشای مکرر اعمال خشونت‌آمیز (چه به صورت واقعی و چه به صورت شوخی)  در فضای مجازی نسبت به آن بی‌تفاوت شوند. ممکن است گاهی حتی سعی کنند همان کار را عینا تکرار کنند یا مسائل را به همان شیوه پرخاشگرانه حل و فصل کنند که در این صورت احتمالا دچار مشکل می‌شوند. به همین دلیل است که بسیاری از وب‌سایت‌ها یا پلتفرم‌های اشتراک‌گذاری ویدئو به محض فشار دادن دکمه پخش، سن را می‌پرسند و به والدین هشدار می‌دهند.

والدین موظفند با استفاده از امکانات موجود مثل برنامه‌های نظارتی یا فیلتر کننده، کودک را از این آسیب‌ها دور کنند. یکی از این برنامه‌های مفید اپلیکیشن ویدزی است که به‌طور اختصاصی برای کودکان تولید شده و دغدغه والدین در این مورد را کاملا رفع می‌کند. تمامی انیمیشن‌های موجود در اپلیکیشن ویدزی تحت نظر روانشناسان کودک انتخاب شده و بر اساس رده سنی کودکان طبقه شده است.

۶-آسیب به چشم‌ کودکان در اثر استفاده افراطی از موبایل و تبلت

حفظ نکردن فاصله مناسب از صفحه نمایش و استفاده بیش از حد از گوشی‌های هوشمند باعث می‌شود که کودکان در سنین پایین مجبور شوند از عینک‌ استفاده کنند. آسیب به چشم کودک یکی از مهم ترین مضرات موبایل برای کودکان به شمار می‌رود زیرا جبران آن به آسانی ممکن نیست.

شما می‌توانید با ایجاد قانون‌های مختلف، محدودیت استفاده از گوشی را به آن‌ها آموزش دهید. این قوانین می‌تواند شامل این موضوع باشد که فرزند شما برای چند ساعت مجاز به استفاده از این ابزار است و این استفاده مستلزم رعایت چه شرایطی است(مثلا فاصله مناسب و ایمن از چشم چقدر باید باشد). وضع این قوانین، آن‌ها را از استفاده عینک‌های ضخیم در آینده، محافظت کند.

۷- کاهش خلاقیت کودک در اثر وابستگی به موبایل

حتما شنیده‌اید که ۹۰ درصد مغز کودک تا ۵ سالگی رشد می‌کند. پایین بالا کردن صفحات شبکه‌های اجتماعی و کار کردن مداوم با تلفن‌های هوشمند، نه تنها قدرت حافظه بچه‌ها را تضعیف می‌کند، بلکه خلاقیت‌شان را نیز محدود می‌کند. وقتی کودکان متوجه می‌شوند هر چیزی که بخواهند بدون ذره‌ای فکر و ابتکار عمل در اینترنت قابل دسترسی است کم‌کم قابلیت تفکر فعال و خلاقیت آن‌ها تحلیل می‌رود. در نتیجه میتوان رابطه مستقیمی بین کاهش خلاقیت کودک و استفاده افراطی کودکان از موبایل و تبلت کشف کرد.

۸- برخورد با محتوای نامناسب، مهم‎ترین خطر تلفن هوشمند برای کودکان

همه ما گاهی به طور اتفاقی یک شبکه اجتماعی، سایت و یا پیامی را باز کرده‌ایم و با محتوای نامناسب روبرو شدیم. این موضوع عینا برای بچه‌ها هم اتفاق می‌افتد؛ با این تفاوت که آن‌ها هنوز مهارت‌های لازم برای مدیریت این محتواهای نامناسب را ندارند. بنابراین یکی از مهم‌ترین مضرات موبایل برای کودکان امکان مواجه شدن آن‌ها با محتوای نامناسب است.

آن‌ها ممکن است با پیام‌ها، تصاویر یا متن‌های نامناسبی که دوستانشان یا در گروه به اشتراک گذاشته‌اند، برخورد کنند و آن را برای دیگران بفرستند و تعریف کنند یا حتی کنجکاو شوند و در سنین پایین به محتوای پورنوگرافی جذب شوند. این موضوع می‌تواند ادراک کودک از جهان و روند فکری‌اش را از رشد طبیعی و نرمال به سمت انحرافات رفتاری تغییر دهد. حتی مبادله غیرمسئولانه این تصاویر می‌تواند باعث ایجاد مشکلاتی برای کودک در مدرسه یا گروه همسالانش شود که برای مدت طولانی بر زندگی او تاثیر می‌گذارد و موجب طرد او می‌شود.

۹-اضطراب اجتماعی از آسیب‌های  مهم تلفن‌های هوشمند برای کودکان

مشغول شدن با موبایل امکان تعامل و ارتباط حقیقی را از کودکان سلب می‌کند. می‌توان گفت یکی از مهم‌ترین مضرات موبایل برای کودکان همین تاثیر منفی در ارتباطات و هوش هیجانی کودکات است. به همین دلیل است که پدیده اضطراب اجتماعی و کودکان خجالتی در متولدین عصر تکنولوژی بیشتر دیده می‌شود. جایی که آن‌ها قبل از حضور در دنیای واقعی وارد دنیای مجازی می‌شوند و مشغول چت کردن می‌شوند. این اتفاق به بچه‌ها اجازه نمی‌دهد جهان اطراف خود را کشف کنند، با دیگران تعامل پیدا کنند و دیدگاه‌ها، افکار خود را بیان کنند.

خیلی وقت‌ها همه عوامل دست به دست هم می‌دهند تا کودک را از اجتماع دور کنند. به طور مثال چون کودک تجربه کمی از حضور در جامعه دارد، نمی‌تواند هوش هیجانی خود را ارتقا دهد و  بازخوردهای خوبی از این تجارب واقعی نمی‌گیرد در نتیجه به گوشی پناه می‌برد تا این مشکل را پنهان کند یا خلا به وجود آمده را پر کند.

شما می‌توانید علاوه بر در نظر گرفتن زمانی برای بازی با تلفن همراه برای فرزندتان، مهارت‌های اجتماعی را برای بهبود عملکرد در جامعه به او آموزش دهید. در این صورت کودک چند بعدی خواهد بود. همچنین برای رشد مناسب ذهن و آمادگی جسمانی، باید به زمین یا حیاط خلوت خود بروید و بازی‌هایی مانند فوتبال، بسکتبال، باغبانی، لی‌لی و قایم موشک انجام دهید تا ذهن و بدنشان هر دو سالم و خوب بماند.

• به نقل از: کیدزی
• * به کوشش: 1 – گلنار رضازاده، بازی درمانگر و روان درمانگر کودک، فارغ التحصیل کارشناسی ارشد مشاوره خانواده از دانشگاه خوارزمی تهران.
• 2 – زهرا سادات طالبیان، روانشناس کودک، دارای مدرک کارشناسی روانشناسی بالینی از دانشگاه فردوسی مشهد و کارشناسی ارشد روانشناسی عمومی از دانشگاه یزد.